AI Labs stimuleren kennisontwikkeling en ICT-talent om met organisaties maatschappelijke uitdagingen aan te gaan

“Mijn drijfveer is om samen met de publieke sector, bedrijven en kennisinstellingen aan maatschappelijke uitdagingen te werken met AI en datawetenschap. Dat is niet makkelijk. We moeten leren samenwerken, elkaars taal en cultuur leren begrijpen en er moet een echte wederkerigheid zitten in de samenwerking. Misschien ben ik wel een beetje een hippie”, zegt Thomas Dohmen, directeur van de inmiddels 14 AI Labs van de Universiteit Utrecht.

Mislukte ICT-projecten als aanleiding

“De AI Labs van de Universiteit Utrecht zijn niet zomaar opeens bedacht. Ze zijn ontstaan doordat we zagen dat in Nederland veel grote ICT-projecten mislukken. Heel jammer. Bedrijven en organisaties huurden wel consultants in om problemen aan te pakken, maar deden geen beroep op de kennis van universiteiten en hogescholen. Terwijl we natuurlijk goed kunnen meekijken. Niet dat we alle wijsheid hebben, maar een extra paar ogen met een onderzoekende blik kan heel waardevol blijken.”.

Studenten willen bij een gamebedrijf aan de slag. Of toch niet?

“De overheid heeft grote uitdagingen met of voor ICT en zoekt daar veel mensen voor. Die vacatures blijken moeilijk te vervullen. Universiteiten en hogescholen leiden de nodige ICT-talenten op, maar die studenten denken vaak in eerste instantie aan een carrière bij een game- of softwarebedrijf. Ze zien zichzelf niet snel aan de slag gaan bij de overheid. Als ze in aanraking komen met de maatschappelijke uitdagingen van bijvoorbeeld de politie of rijksoverheid, dan vinden ze dat wel degelijk interessant! De vraagstukken waarbij AI een rol kan spelen zijn heel breed. Er zijn bijvoorbeeld technische, juridische en menselijke kanten. Het spreekt daardoor verschillende onderzoekers aan en samen kun je een volwaardiger antwoord vinden.”

Vraag onderzoekers mee te denken

“We zijn er al lang achter dat het niet werkt om een vooraf bepaalde opdracht op te pakken. Daar lopen onderzoekers niet warm voor. Maar vraag onderzoekers mee te denken over je grootste uitdaging. Dat werkt! We deden dat voor het eerst bij een samenwerking met de rijksoverheid. Je zag dat de onderzoekers eerst wat terughoudend waren. Maar na 10 minuten waren ze allemaal enthousiast geworden en wilden ze meedenken en doorpraten. Ook de samenwerking met de politie is ontstaan uit oprechte wederzijdse interesse. Die samenwerking werd zo’n succes dat het een eigen status verdiende. Dat werd het eerste AI Lab”.

Van een eerste AI Lab naar 14 AI Labs

“We zagen al snel dat er meer sectoren waren waarin we een bijdrage konden leveren. Daaruit zijn in eerste instantie nog eens zeven AI Labs voortgekomen, zoals een lab voor mobiliteit, media, onderwijs, duurzaamheid en healthy living. Sinds 11 mei zijn we nog eens acht AI Labs rijker. Tijdens het goed bezochte AI Labs Event van 11 mei gingen ook het AI & Dierenwelzijn Lab, het Disc-AI Lab, het AI Lab for Sustainable Finance en vijf AI Labs van het UMC Utrecht officieel van start. In totaal heeft Utrecht nu veertien AI Labs.”

Mini-ecosysteem met onderzoekers in de organisaties

“We creëren door de AI Labs een soort mini-ecosystemen, waarin we samen uitdagingen ontrafelen en oplossen. We willen de PhD-studenten niet 4 jaar lang binnen de universiteit onderzoek laten doen, maar echt laten meedraaien bij onze partnerorganisaties. Zo zijn de PhD-studenten echt onderdeel van een professioneel team, werken ze aan echte casussen met echte data en kunnen ze kennis sneller overbrengen. De kennis wordt ook sneller van je aangenomen als je onderdeel bent van een organisatie en daarmee heeft ons onderzoek veel impact”.

“Ook komen getalenteerde onderzoekers door de AI Labs op mooie plekken in de samenleving terecht, waar ze werken aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Als je merkt dat onderzoekers die via de AI Labs bij organisaties werken, zelf vragen of ze nieuwe promovendi en afstudeerders mogen begeleiden, dan functioneert het ecosysteem ook echt.”.

Cultuurverandering

“We proberen te normaliseren wat niet normaal was; dat kennisinstellingen het normaal en leuk gaan vinden om samen te werken met de praktijk en dat de praktijk bij taaie vraagstukken ook de kennis van universiteiten en hogescholen benut. We streven daarbij naar duurzame samenwerking. Dat is nog best een uitdaging; samenwerking binnen en tussen universiteiten zelf is lang niet altijd vanzelfsprekend en samenwerken met organisaties buiten de kennisinstellingen is ook wennen. Er is dus nog veel werk te doen!”

Overtuigd van de meerwaarde

“Met sommige sectoren is het lastiger om zulke duurzame samenwerkingen op te zetten dan met andere. Ook per organisatie verschilt het. Veel organisaties vinden het – net als universiteiten – lastig om elkaars taal en cultuur te begrijpen. Andere organisaties weten heel goed wat ze willen en wat de meerwaarde van samenwerking kan zijn. De organisaties waarmee we samenwerken, raken steeds meer overtuigd van de meerwaarde van gezamenlijke kennisontwikkeling en het talent dat we opleiden. We voegen voor die organisaties echt iets toe met de AI Labs. Ik hoop en denk dat die overtuiging zich als een olievlek gaat verspreiden.”

Tientallen promovendi voegen iets toe: van efficiënte planning tot een transparante rechtsgang

“De 14 AI Labs zijn allemaal gericht op maatschappelijke thema’s, samenwerking met en in de praktijk en vaak met een multidisciplinaire insteek. Er zijn nu zo’n 50 promovendi actief en ik verwacht dat we dit aantal tegen het eind van het jaar kunnen verdubbelen.

Naast de politie en organisaties uit de publieke sector zien we ook mooie en impactvolle samenwerkingen ontstaan in de mobiliteit, onder andere met NS, ProRail en Qbuzz bijvoorbeeld. Daar hebben we ook al echt laten zien dat we kunnen bijdragen. Een van onze PhD-studenten pakte bijvoorbeeld een echt informatica-vraagstuk op en kwam met een manier om de planning van het treinverkeer op een rangeerterrein efficiënter en effectiever in te plannen. NS gebruikt deze methode in het nieuwe plansysteem dat zij ontwikkelen om de planning op de knooppunten te maken.

Bij het Nationaal PolitieLab AI helpen we bijvoorbeeld het juridische systeem transparant maken; van melding en proces-verbaal tot aan de rechtsgang. Dat helpt vormfouten voorkomen en zorgt voor een zorgvuldige rechtsgang.”

Vooroplopen door kennis

“Veel technologische innovaties vinden hun oorsprong bij universiteiten. Omdat onderzoekers vaak de basis leggen voor toekomstige ontwikkelingen kunnen we ook enigszins vooruitkijken naar trends voor de komende jaren. Met de kennis en ontwikkelingen in AI Labs kunnen organisaties vooroplopen in hun sector. Goed om te benadrukken: we werken niet in opdracht van bedrijven of organisaties. We denken mee en werken samen aan oplossingen via ons onderzoek, maar de bedrijven beïnvloeden de wetenschap dus niet. De betrokken organisaties worden geholpen met kennisontwikkeling en talent en onderzoekers die geïnteresseerd zijn in de praktijk kunnen ervaring opdoen met realistische vraagstukken. Als daarin een goede balans is, worden we er allemaal sterker van.”