State of Innovation 2025: investeringen in ondernemersklimaat regio Utrecht onverminderd nodig

“De coolste, slimste en leukste ROM worden”. Dát was het plan 5 jaar geleden toen ROM Utrecht Region werd opgericht. Arjan van den Born nam ons op 12 mei tijdens de State of Innovation in het prachtige Villa Jongerius mee naar de beginjaren. De start van de ROM was tijdens de Coronocrisis. “Een lastige periode”, geeft Van den Born aan. “We konden niet bij bedrijven langs, geen events organiseren. Maar we konden wel gelijk aan de slag met de COL-leningen, waarmee we ondernemers in de regio hebben kunnen ondersteunen”.

Ondernemers elkaar laten helpen

Uniek op dit moment zijn volgens Van den Born het grote aantal evenementen en ondernemers die zijn aangehaakt. “Events voor ondernemers over innovatie en hoe je als ondernemers groeit, die waren er in de regio nog niet structureel. Nu zijn er meer dan 1.500 ondernemers met elkaar in verbinding. En als ondernemers elkaar gaan helpen, werkt dat het beste”. Dat geldt zeker niet alleen voor grote bedrijven. “We hebben de mkb-propositie versterkt en met bijvoorbeeld de European Digital Innovation Hub (EDIH) Noordwest en Circulair Utrecht hebben we meer producten neergezet voor het mkb.”

“Dat doen we allemaal niet alleen voor economische impact. Maar om de wereld mooier te maken. Voor een wereld van morgen, die groen, gezond en slim is”.

Te weinig talent, ruimte en daling investeringsrondes

Hoewel het nu allemaal de goede kant op gaat, zijn er ook grote uitdagingen. De wereld verandert, de politieke situatie en geopolitieke verhoudingen veranderen. “Dat geeft grote uitdagingen voor ondernemers. Moet ik nog wel naar de VS? Hoe zit het met China? Zeker innovatieve ondernemers hebben grote vragen en uitdagingen. Zo is er te weinig talent, ruimte en energie. Terwijl innovatie en economische groei in de regio dat allemaal nodig heeft. Samen kunnen we het verschil maken!”

Waar het aantal startups in Utrecht Region in 2024 met 6% groeide, daalde het aantal investeringsrondes van 66 naar 47. Vooral de grotere tickets – essentieel voor scale-ups – blijven uit. Het totale investeringsvolume kwam uit op €88 miljoen, tegenover €255 miljoen in 2023. Ter vergelijking: in Noord-Holland werd ruim €1,2 miljard geïnvesteerd, oftewel €443 per inwoner. In Utrecht is dat slechts €54 per inwoner. “Dat kapitaal niet mee groeit is zorgelijk. “We hebben 41 scale-ups in de regio die klaar zijn voor een volgende stap. Zonder grotere investeringen lopen we het risico dat ze vertrekken of stagneren. Dat is zonde en onnodig”. Zie ook Startup monitor die tijdens de State of Innovation werd gelanceerd.

Barbara Baarsma: groei en innovatie kunnen niet zonder elkaar

Nog een cadeautje dan: de presentatie van Barbara Baarsma, hoofdeconoom bij PwC Nederland en hoogleraar aan de UvA, boordevol feiten en cijfers. De rode lijn: economische groei en innovatie zijn met elkaar verbonden en kunnen niet zonder elkaar. En ook: ROMs spelen een hele belangrijke rol in het stimuleren van het groeivermogen.

Krapte, inconsistentie en matige uitvoering

Ze put uit publicaties, zoals de Business Climate Heatmap. Daaruit blijkt dat het ondernemersklimaat is opgebouwd uit wel 60 variabelen. “Veel gaat nog best goed, maar je ziet dat bepaalde dingen roder worden, dat het slechter gaat”. Zo heeft de Nederlandse arbeidsmarkt meer dan in andere landen te maken met krapte, en met loonstijgingen. De productiviteitsontwikkeling blijft daarbij achter. Nederlandse ondernemers hebben ook last van een lagere uitvoeringskwaliteit van de overheid. Het gaat in de uitvoering gewoon te vaak mis. Een andere doorn in het oog van ondernemers, dat Baarsma noemt: de inconsistentie in wet- en regelgeving. Niet eens zozeer het aantal regels is het probleem. Wel steeds weer andere regels, afhankelijk van politieke ontwikkelingen. “Juist consistente regelgeving is belangrijk voor het ondernemers- en investeringsklimaat. Zeker met alle grote transities waar we voor staan. Die vragen lange termijn investeringen. Mijn oproep? Houd stand! Wijzig niet steeds bij elke wisseling, bijvoorbeeld van een gemeenteraad, provinciale staten of kabinet”.

Knellende grenzen

Zoals Van den Born ook al aangaf hebben ondernemers behoefte aan ruimte, milieugebruiksruimte en infrastructuur, inclusief het elektriciteitsnetwerk. In Nederland knellen de grenzen op al deze vlakken tegelijk. “We blijven tegen die knellende groeigrenzen aanlopen. De situatie is zelfs zo bijzonder dat het International Monetary Fund (IMF) langskwam in Nederland om te kijken hoe een land dat aanpakt”.

Keuzes maken

“Het groeivermogen in Nederland is te laag. Dat komt ook doordat we geen keuzes maken”. We moeten volgens Baarsma inzetten op hoog productieve (maar minder arbeidsproductieve) bedrijven met een lage ecologische voetafdruk. “Er is werk aan de winkel! We moeten niet vergeten dat economische groei een middel is om de schatkist te vullen om die grote transities in bijvoorbeeld de zorg, energie, defensie aan te kunnen”.

Regio Utrecht

Wat ziet Baarsma in de regio Utrecht? “Steden doen het vaak wat beter als het gaat om economische groei en ontwikkeling dan gebieden eromheen. In Utrecht zie je minder sterke verschillen dan in bijvoorbeeld Amsterdam en Eindhoven/Veldhoven, of in het oosten van het land.  In Utrecht is het in stad en ommeland goed in balans. Iets om te bewaken, zou ik zeggen”.

Overheid en zorg is in de stad Utrecht vrij prominent. Belangrijke randvoorwaarden om welzijn in de regio te voelen, volgens Baarsma. Industrie scoort laag in Utrecht, terwijl financiële dienstverlening in Utrecht goed vertegenwoordigd is. Ook de IT heeft een hoog aandeel aan het Utrechtse BBP.

“Utrecht heeft een heel goede uitgangspositie. Nut die uit!”

AI zorgt nog niet voor arbeidsproductiviteitsgroei

Baarsma heeft concrete adviezen voor de regio Utrecht hoe dat te doen: “Zorg voor meer gewerkte uren per werknemer. We moeten alle ballen op productiviteitsgroei zetten”. Het idee dat AI wel gaat zorgen voor arbeidsproductiviteit is nog niet realiteit. “De inzet van AI zien we nog niet terug in de arbeidsproductiviteitsgroei. Nu kost het vooral nog veel geld. De AI-producten moeten nog beter gemaakt worden en processen efficiënter”. En dan het liefst met eigen AI in plaats van afhankelijk worden van Big Tech die niet – zoals bijvoorbeeld de ROM-  de wereld mooier wil maken, maar vooral de eigen zakken wil vullen. “En doe iets aan die private R&D!”

Doorgroeien mogelijk maken

Doorgroeien van startups en scale-ups is moeilijk in Nederland. Dat komt door gebrek aan consistentie in regelgeving en knellende grenzen. Partijen zoals ROM Utrecht Region en Invest-NL blijven volgens Baarsma hard nodig. Een extra revolverend fonds ziet ook zij dan ook als welkom verjaardagscadeau voor ROM Utrecht Region. Ze denkt dat de ROM er goed aan doet om mkb, startups en scale-ups centraal te stellen. En iets waar de regio Utrecht echt aan moet werken is de samenwerking met kennisinstellingen, mbo, hbo én wo.

Utrechtse ondernemers en gemeenten aan het woord

Wat is er volgens ondernemers nodig voor een sterk vestigingsklimaat in de regio Utrecht? Hier hebben ondernemers Toon Overbeeke (Vitestro), Kitty Smeeten (Hands Off), Michiel Muller (Picnic) uiteraard ideeën over. Samen met Rinke Zonneveld van Invest-NL en Anja Vijselaar, wethouder De Ronde Venen gingen ze erover in gesprek.

Veel kapitaal nodig in ontwikkelfase

Toon Overbeeke, die met zijn bedrijf Vitestro een volledig geautomatiseerde bloedprikrobot voor zorginstellingen heeft ontwikkeld, geeft aan: “Het ontwikkelen van robotica is erg kapitaal intensief. Er is veel kapitaal nodig om het product echt in de markt te krijgen”. Michiel Muller: “Ook wij hebben een hele eigen logistiek moeten bouwen. Daarvoor was veel kapitaal nodig”. Dat kapitaal ligt niet voor het oprapen.

Nog meer samenwerken aan het regionale ecosysteem en ondernemersklimaat

Anja Vijselaar: “Samenwerken is heel belangrijk. Een van onze focuspunten is huisvesting. We hebben onvoldoende bedrijventerreinen in de regio Utrecht. En we willen natuurlijk grote werkgevers in de regio behouden, ook als ze een grote ruimtebehoefte hebben. Met de provincie zijn we daarover al een tijd in gesprek. We zien nu dat er meer mogelijkheden ontstaan. Als gemeente moeten we nog meer verbinden en samenwerken om het ondernemersklimaat in de regio nog beter te maken”.

Samenwerken aan een groene, gezoende en slimme regio

Walter van Dijk, wethouder Zeist, sloot ook bij het gesprek aan. Zeist is een groene gemeente, benadrukt hij. “Nieuwe bedrijventerreinen, zoals in Ronde Venen kunnen wij niet ontwikkelen. Bedrijven die groter worden gaan dan ook nogal eens naar elders in de regio. Dat is ook niet erg. Samen vormen we het regionale ecosysteem. We moeten op regionale schaal keuzes maken en samenwerken. Consistentie en voorspelbaarheid vanuit gemeentes is daarbij heel belangrijk. We werken samen om de hele regio groen, gezond en slim te maken”.

De waarde van deze samenwerking in de regio blijkt ook uit onderstaande video.